Η κρίση γεννά κεντρικές οικονομικές διοικήσεις

Το 1790 στις ΗΠΑ, μία ομάδα μεγάλων τραπεζιτών της εποχής, κατασκεύασαν μία τεράστια κρίση, που προκλήθηκε από ένα τεράστιο κραχ στην μη οργανωμένη αγορά ομολόγων και οδήγησε α) στην ίδρυση της «Πρώτης Τράπεζα Των ΗΠΑ», που ήταν στην πράξη η πρώτη Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ, με την άδεια να τυπώνει χρήμα και να το δανείζει στο αμερικανικό κράτος, με το σκεπτικό ότι χρειάζονταν κάποιος ελεγκτής και ρυθμιστής της ρευστότητας στο χρηματιστηριακό σύστημα, β) στη δημιουργία του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης ως οργανωμένης αγοράς ομολόγων, με τη δικαιολογία ότι ήταν η έλλειψη ρυθμιστικών κανόνων και μίας οργανωμένης αγοράς ομολόγων που είχαν προκαλέσει την κρίση και γ) στη δημιουργία πολύ μεγάλου αμερικανικού δημόσιου χρέους, καθώς το κράτος αναγκάστηκε να δανειστεί από τους τραπεζίτες προκειμένου να βγει από την κρίση.
Η κρίση του 1790 είναι μία, μόνο, από τις εκατοντάδες που έχουν λάβει χώρα στα τελευταία 200 χρόνια και η πλειοψηφία αυτών εξελίσσεται σε 4 στάδια: στο πρώτο, το έξυπνο χρήμα (οι ελίτ των τραπεζιτών) μειώνει το κόστος του χρήματος και αυξάνει τη ρευστότητα με αποτέλεσμα να προκληθεί οικονομική ανάπτυξη αλλά και μία σειρά από υπερτιμημένες καταστάσεις σε διάφορες αγορές, καθώς η τεράστια ρευστότητα πληθωρίζει την οικονομία δημιουργώντας φούσκες – στο δεύτερο στάδιο το έξυπνο χρήμα κλείνει τη στρόφιγγα της ρευστότητας και οι φούσκες καταρρέουν σα χάρτινοι πύργοι προκαλώντας κραχ στη χρηματιστηριακή οικονομία, το οποίο, στη συνέχεια μεταφέρεται και στην πραγματική – στο τρίτο στάδιο, το έξυπνο χρήμα έρχεται ως από μηχανής Θεός για να σώσει την κατάσταση, ασκώντας πιέσεις στους αποδυναμωμένους πολιτικούς για την υιοθέτηση μίας σειράς μέτρων και τη δημιουργία μηχανισμών (όπου οι συνεργάτες του έξυπνου χρήματος μπαίνουν επικεφαλής) που θα προστατέψουν το σύστημα από επόμενες κρίσεις – στο τέταρτο στάδιο οι πολιτικοί λαμβάνουν τα μέτρα και το έξυπνο χρήμα τους δανείζει χρήματα για να ξεκινήσει η διαδικασία ανάρρωσης από την κρίση.
Το ΔΝΤ πριν και μετά την κρίση
Ο κύκλος αυτός επαναλαμβάνεται εδώ και αιώνες με την πιο πρόσφατη κρίση να είναι διεθνής, με αποτέλεσμα να έχει οδηγήσει σε εκθετική αύξηση του παγκόσμιου χρέους (στο μεγαλύτερο βαθμό στην ιστορία σε περίοδο ειρήνης) αλλά και στην υιοθέτηση μίας σειράς μέτρων με διεθνή απήχηση και επιρροή. Ένα από αυτά αφορά στο ΔΝΤ, το οποίο μόλις δώδεκα μήνες πριν το ξέσπασμα της κρίσης, περνούσε το δικό του οικονομικό Γολγοθά καθώς η αποτυχία του να παράσχει ουσιαστική βοήθεια στις χώρες στις οποίες είχε δανείσει κεφάλαια στα τελευταία χρόνια, είχε οδηγήσει τους καλύτερους ‘πελάτες’ του (Κορέα, Βραζιλία, Ρωσία και Αργεντινή) να το εγκαταλείψουν και να αναζητήσουν χρηματοδότηση από αλλού έστω και με υψηλότερο επιτόκιο, με αποτέλεσμα να απομείνουν στο ταμείο του, μόλις, 400 εκατ. δολάρια και να αναγκαστεί να απολύσει 400 από του 2600 υπαλλήλους του.
Κατά τη διάρκεια της κρίσης, ωστόσο, και αφού στο τιμόνι του μπήκε ο Strauss-Kahn, η τύχη του άλλαξε, καθώς το έξυπνο χρήμα πέτυχε την ψήφιση της συμφωνίας των G20 στο Λονδίνο, στις 2 Απριλίου του 2009, σύμφωνα με την οποία το ΔΝΤ θα αποκτούσε το δικαίωμα να εκδίδει ομόλογα στο δικό του, παγκόσμιο, νόμισμα (SDR), τα οποία μία σειρά κρατών θα αγόραζε έναντι ενός μικρού επιτοκίου, προκειμένου να δοθεί στον οργανισμό η απαραίτητη ρευστότητα για να παράσχει ‘στήριξη’ σε χώρες που έχριζαν οικονομικής βοήθειας. Με αγορές ομολόγων από την Κίνα, τη Ρωσία και τη Βραζιλία, το ΔΝΤ εξοικονόμησε γρήγορα 80 δις δολάρια, ενώ η G20 (20 μεγαλύτερα κράτη του κόσμου), συμφώνησε η ρευστότητα του ΔΝΤ να αυξηθεί στο 1 τρις δολάρια, παρέχοντας του την άδεια να τυπώσει 250 δις στο δικό του νόμισμα (χωρίς κανένα αντίκρισμα) με το δικαίωμα να τυπώσει περισσότερα αν έκρινε πως αυτό θα βοηθούσε τη ρευστότητα στην παγκόσμια οικονομία. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκε, ουσιαστικά, μία παγκόσμια κεντρική τράπεζα, με την άδεια να εκδίδει ομόλογα εκ του μηδενός και να τυπώνει χρήμα χωρίς κανένα αντίκρισμα, τα οποία χρησιμοποιεί για να παράσχει δάνεια σε χώρες που έχουν ανάγκη λαμβάνοντας από αυτές τόκο ο οποίος ενισχύει το ταμείο και τη δύναμη της.
Σε έκθεση του μετά τη σχετική απόφαση ο Strauss-Kahn έγραψε: «Το ΔΝΤ απέκτησε τη δύναμη ενός κεντρικού ιδρύματος στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα». Πέρα από την οικονομική παντοδυναμία που απέκτησε το ΔΝΤ χάρη στην κρίση, έγινε, σύμφωνα με τα άρθρα της απόφασης των G20 α) «ο επόπτης της διεθνούς οικονομίας» β) «παγκόσμιος δανειστής» γ) διεθνής οικονομικός σύμβουλος ενώ σύμφωνα με το τελευταίο άρθρο τμήμα του ρόλου του είναι να αποφασίζει πότε πρέπει να ενισχύει την παγκόσμια ρευστότητα. Αυτή η ‘πυρηνική ‘ δύναμη δόθηκε σε ένα ίδρυμα το οποίο μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.
Η νέα αγορά καλυμμένων ομολόγων στις ΗΠΑ
Υπάρχει ένα είδος ομολόγων που ονομάζονται «καλυμμένα» και τα οποία έχουν το χαρακτηριστικό πως καλύπτονται από ένα περιουσιακό πακέτο αυτού που τα εκδίδει, έτσι ώστε αν αποτύχει να αντεπεξέλθει στην αποπληρωμή των τόκων του, ο δανειστής να έχει το δικαίωμα να κατάσχει την περιουσία του πακέτου. Ο τύπος αυτός των ομολόγων υπάρχει στην Ευρώπη από το 1765 και αυτά χρησιμοποιήθηκαν και στο δανεισμό της Ελλάδας κατά την επανάσταση του 1821 αλλά και πολλές φορές αργότερα, με αποτέλεσμα το κράτος να οδηγηθεί σε τραγικές απώλειες κρατικής περιουσίας, τις φορές που δε μπόρεσε να πληρώσει τους δανειστές του. Εξαιτίας της φύσης τους τα ομόλογα αυτά δεν έγιναν ποτέ αποδεκτά στις ΗΠΑ καθώς όσες φορές προτάθηκε από το έξυπνο χρήμα η δημιουργία μίας αγοράς γι’ αυτά, η πρόταση προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις με αποτέλεσμα να αποσυρθεί.
Στις 30 Ιουλίου του 2008, ωστόσο, εν μέσω της κρίσης, η Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ ψήφισε θετικά για τη δημιουργία μίας αγοράς καλυμμένων ομολόγων και στις 18 Μαρτίου του 2010 δημοσιεύτηκε ο η Νομοθετική Πράξη Αγοράς Καλυμμένων Ομολόγων ΗΠΑ, ανοίγοντας την πόρτα στους δανειστές να μπορούν να ζητούν τα ομόλογα που εκδίδουν οι πολιτείες, οι νομαρχίες και οι δήμοι των ΗΠΑ να καλύπτονται από τα περιουσιακά τους στοιχεία. Αμέσως η Κεντρική Τράπεζα της Νέας Υόρκης έσπευσε να χαιρετήσει την απόφαση και να δηλώσει πως θα αποδέχεται τα καλυμμένα ομόλογα ως εγγύηση για την παροχή δανείων.
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα
Στις 07 Μαΐου 2009 η ΕΚΤ ανακοίνωσε την έναρξη ενός προγράμματος αγοράς καλυμμένων ομολόγων, με σκοπό την ‘ενίσχυση της ρευστότητας στις αγορές’ και με στόχο την αγορά καλυμμένων ομολόγων αξίας 60 δις. Το πρόγραμμα αποφασίστηκε να διαρκέσει μέχρι τις 30 Ιουνίου του 2010 και μέχρι τις 26 Φεβρουαρίου η ΕΚΤ είχε αγοράσει καλυμμένα ομόλογα αξίας 38 δις ευρώ. Η απόφαση αυτή έδωσε, στην ουσία, την άδεια στην ΕΚΤ να εκδίδει χρήμα χωρίς αντίκρισμα, κάτι το οποίο υποτίθεται πως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν κάνει, σε αντίθεση με την Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ και της Αγγλίας. Ακόμη, ενώ σύμφωνα με την συγκεκριμένη απόφαση τα ομόλογα έπρεπε να έχουν βαθμολογία, τουλάχιστον, ΑΑ, από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης, πριν από μερικές ημέρες η ΕΚΤ ανακοίνωσε πως θα αποδεχόταν τα ομόλογα των ελληνικών τραπεζών παρά το γεγονός ότι έχουν πάρει βαθμολογία «junk» από τον οίκο S&P. Αυτό σημαίνει πως η ΕΚΤ αποδέχεται, πλέον, τοξικά ομόλογα ως εγγύηση, με τον ίδιο τρόπο που κάνει η Κεντρική Τράπεζα της Νέας Υόρκης. Η τελευταία, προκειμένου να ‘στηρίξει’ την αγορά κατοικίας των ΗΠΑ αγόρασε το 2009 το 90% των τοξικών ενυπόθηκων δανείων, αξίας, περίπου 1 τρις δολαρίων, τυπώνοντας το ποσό αυτό χωρίς κανένα αντίκρισμα και χρεώνοντας το στο κράτος των ΗΠΑ.
Αν η κρίση επεκταθεί και μεταδοθεί και σε άλλες, πλην της Ελλάδας, χώρες, (η Πορτογαλία είναι, ήδη, επίσημα το νέα θύμα), τότε η ΕΚΤ θα βρεθεί μπροστά στο «δίλλημα» να αγοράσει καλυμμένα ομόλογα αξίας εκατοντάδων δις ευρώ. Και στην περίπτωση που είτε οι τράπεζες είτε τα κράτη δε μπορέσουν να τα αποπληρώσουν, τότε η περιουσία του πακέτου που θα τα εγγυάται θα περάσει σε αυτήν.
Συμπερασματικά, η κρίση οδηγεί, για άλλη μία φορά στη ισχυροποίηση και όχι στη διάλυση του συστήματος και σήμερα, περισσότερο από ποτέ, μας φέρνει πιο κοντά σε μία «παγκοσμιοποιημένη» οικονομική εποπτεία και δράση.